3. Deney Şeması

EDA uygulamasına giriş yaptıktan sonra açılan sayfanın sağ alt köşesindeki düğmesi tıklandığında, aşağıdaki şekilde görülen başlıksız bir tasarım şeması sayfası açılır.

Yeni kullanıcılar, EDA ile düzenlenmiş farklı deneysel tasarımlara ilişkin örnek tasarımlar ve örnek tasarım şablonları arasından kendi deney tasarımlarına en uygun olanı uyumlayarak kendi deneylerinin EDA ile tasarımına başlayabilirler.

EDA ile oluşturulan tasarımların listesine, ana menü seçeneklerinden EXPERIMENT LIST ile ulaşılır. Bu listeden üzerinde çalışılacak tasarım örneği seçilerek üzerine tıklanırsa, söz konusu tasarıma ilişkin şema tuvale yüklenir.

 3.1  Şema yapısı

EXPERIMENT LIST > Examples > “Example 1: Efect of drug A on plasma glucose level” yolu izlenerek EDA tuvali üzerinde güncellenmeye hazır biçimde görünürlük kazanan bir iki grup karşılaştırılmasına ilişkin EDA kullanılarak oluşturulan bir deney şemasının açıklamalı genel görünüşü aşağıdaki şekilde görüldüğü gibidir. Farklı deneysel tasarım özellikleri içeren daha fazla tasarım örneği ve şablonlarına, EDA’ya giriş yapıldıktan sonra, EXPERIMENT LIST sayfasından ulaşılabilir.

EDA ile oluşturulan şemalar, deneyin bütünlüğünü ve iyi tasarım ilkeleri ile tutarlılığını denetlemek ve kullanıcıya geri bildirimlerde bulunmak üzere, EDA’nın bilgisayar-temelli akıl yürütebilmesine  olanak sağlayan makine-okunabilir şemalardır.

3.2  Düğümler ve bağlaçlar

Şema görsel olarak özelliklerine göre farklı renk ve şekilde, düğüm olarak adlandırılan, kutular ve aralarındaki bağlantılardan oluşur. Her düğümün ve bağlantının üzerinde, içeriğini ve amacını yansıtan bir etiket adı bulunur. Bu düğüm ve bağlaçların her birinin şemadaki işlevine ilişkin Düğüm türleri ve Bağlaç türleri bölümlerinde verilecek açıklamaların ötesindeki ayrıntılı bilgiye EDA uygulamasının içinden erişilebilen YARDIM MERKEZİ’inden ve paletten ulaşılabilir.

EDA’nın deney şemasında farklı nitelikte düğümlerden yalnızca belirli düğümlerin diğerlerine bağlanmasına izin verilir. Şemanın temsil ettiği deneysel tasarıma ilişkin EDA’nın geri bildirimde bulunabilmesi için, şemanın EDA tarafından gözden geçirilmesi sırasında, belirli düğümler arasında bağlantı olmaması gerekmektedir.  Hangi düğümlerin bağlanabileceği ve iki düğüm arasındaki bağlantı biçimi EDA tarafından belirlenir. Yalnızca bilimsel açıdan anlamlı ve sistem tarafından anlaşılabilir olan bağlantılara izin verilir.

EDA’nın düğüm bağlantılarının özelliği kullanıcıya başlangıç geri bildirimi de sağlar. Örneğin, EDA da bir grup düğümünü diğer bir grup düğümüne bağlayan bir bağlaç bulunmaz ve böylece  bir grubun doğrudan iki gruba bölünmesine izin verilmez.  Grup düğümleri, yalnızca hayvanların gruplara,  örneğin, belli özelliklerine göre ya da rassallaştırma gibi, nasıl dağıtılacağı bilgisini içeren dağıtım düğümü aracılığı ile bağlanabilir.

3.3  Şemaya düğüm ekleme

Şemaya yeni bir düğüm eklemek için paletteki düğüm listesinden istenen düğümün üzerinde farenin sol düğmesine tıklayıp basılı tutularak tuval bölmesine aşağıdaki ekran çıktısında görüldüğü biçimde  sürüklenir. Eğer seçilen düğüm EDA’nın mantığına göre mevcut şemaya eklenebilecek konumdaysa sürüklenen düğümün etiketinin sol üst köşesinde         simgesi, aksi durumda         simgesi  görülür. Farenin düğmesi, tuvalin uygun görülen bir yerinde bırakıldığında düğüm şemaya eklenir.

Düğüm bir başka düğüme bağlanıncaya kadar kırmızı bir çerçeve ile görüntülenir. Şemaya eklenmiş bir düğüme bağlantılı yeni bir düğüm eklemek için sonraki düğüm menüsü kullanılır.

3.4   Sonraki düğüm menüsü

Eğer şemadaki bir düğümün üzerindeyken farenin sol düğmesi tıklanırsa bir menü açılır. Bu menü, şemaya eklenebilecek sonraki düğümü eklemeye, ya da tuval üzerinde bulunan iki düğümü bağlamaya yardımcı olur, ve sonraki düğüm menüsü olarak adlandırılır. EDA’daki çoğu simgenin üzerine fare imleci geldiğinde daha fazla bilgi veren bir metin görülür.

Her düğüm için sonraki düğüm menüsü yalnızca o düğüme bağlanabilecek düğümlerin simgelerini ve tuvalde hazır bulunan bir düğüme bağlantı kurmak için, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde gösterildiği gibi, kullanılabilecek düğüme özgü bağlaç simgesini içerir. Eklenebilecek düğüm simgeleri arasından tuvale eklenmek istenen düğüme ilişkin olan seçilip üzerine tıklanırsa, söz konusu düğüm önceki düğüme kendiliğinden bağlantı kurularak şemaya eklenir.

Bağlaçlar sonraki düğüm menüsü açılan düğümden, düğüme özgü bağlaç simgesi kullanılarak bağlanacağı düğüme, ya da o tür düğüm için belirtilen simgeyle tuvale eklenecek düğüme doğru yönlüdür.

3.5  Yeni bir düğüm ekleme

Aşağıda, sonraki düğüm menüsü kullanılarak, tuval üzerinde bulunan bir grup düğümüne önce bir cerrahi müdahale düğümü ve müdahaleden sonra bir ölçüm düğümü eklenmesi süreci, bir örnek olarak, ekran görüntüleri akışı biçiminde verilmiştir.

Aşağıdaki Şekil 3.5.(a)’da, tuval üzerindeki grup düğümü üzerinde tıklanarak açılan sonraki düğüm menüsünde cerrahi müdahale düğümüne ilişikin simge kırmızı çember içinde ve fare imleci bu simge üzerindeyken EDA’nın “Yeni bir cerrahi müdahale eklemek için tıkla – mevcut bir müdahaleye bağlamak üzere sürükle” biçiminde verdiği kısa açıklama görülüyor.

Cerrahi müdahale simgesi üzerine tıklanırsa, Şekil 3.5.(b)’de görüldüğü biçimde, şemaya grup düğümü ile uygun biçimde bağlantılı bir cerrahi müdahale düğümü eklenir.

Cerrahi müdahale düğümünün sonraki düğüm şemasında ölçüm düğümü simgesi üzerine tıklandığında da, Şekil 3.5.(c)’de görüldüğü biçimde, şemaya bir ölçüm düğümü uygun olan bir bağlaçla eklenir.

3.6  İki düğümü birbirine bağlama

Tuval üzerine paletten seç-tut-sürükle-bırak yöntemi ile yapıştırılan ve henüz aralarında bağlantı kurulmamış düğümlerin şemada kırmızı çerçeveli olarak görüneceği daha önce belirtilmişti.  Aşağıda, paletten seç-tut-sürükle-bırak yöntemi ile tuvale yerleştirilmiş bir ana grup, bir dağıtım, iki alt grup, ve iki patojenik enfeksiyon düğümü arasında uygun bağlantıların, sonraki düğüm menüsü kullanılarak kurulma süreci, bir örnek olarak, ekran görüntüleri akışı içinde verilmiştir.

Bunun için önce, iş akışı içinde en baştaki ana grup düğümü tıklanarak Şekil 3.6(a)’da görüldüğü biçimde sonraki düğüm menüsü açılır.

Şekil 3.6(a)’da mor-pembe çember içinde görülen düğüme özgü bağlaç simgesi seçilir ve sonraki düğüm menüsü açık olan düğümün bağlanacağı düğüme sürüklenir. Eğer kurulmaya çalışılan bağlantıyı EDA geçerli görürse, söz konusu düğümün çevresinde, Şekil 3.6(b)’de görüldüğü biçimde, yeşil köşeler ve sürüklenen simgede   simgesi görülür. Ekran görüntüsü Şekil 3.6(b)’deki biçimdeyken farenin düğmesi bırakılırsa, Şekil 3.6(c)’de olduğu gibi ana grup düğümü dağıtım düğümüne bağlanır.  Şekil 6.3(a) ve (b)’deki adımlar, Şekil 6.3(c) ve (d)’de yinelenerek, Şekil 6.3(e)’de görüldüğü gibi dağıtım düğümü Grup 1 düğümüne;  Şekil 6.3(e) ve (f)’de yinelenerek, Şekil 6.3(g)’de görüldüğü gibi Grup 1 düğümü Patojenik enfeksiyon 1 düğümüne bağlanır. Geri kalan düğümler için de aynı adımlar izlenir.

Yukarıdaki şekilde betimlenen aşamadaki bir deney şeması, EDA tarafından,

tüm deneklerin yer aldığı bir ana gruptan bir dağıtımla bir alt grup oluşturulacak ve bu alt gruba birinci patojenik enfeksiyon işlem uygulanacak

biçiminde okunacaktır.

3.7 Düğüm özelliklerine bilgi girme

Her düğüm kendi türüne özgü farklı özellikler içerir ve deney şemasından bu özelliklerin EDA tarafından okunabilmesi için, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görülen, her düğümün sol alt köşesindeki düğüm bilgi simgesi tıklanarak açılan özellikler penceresindeki alanlara gerekli bilginin girilmesi gerekir.

Örneğin, ana grup düğmesinin özellikler simgesi tıklandığında, aşağıdaki şekilde görülen bir özellikler sayfası açılır.

Yukarıdaki örnek özellikler penceresinde grup düğmesinin deneydeki rolüne ilişkin bilgi gibi kimi bilgi girişi, kırmızı çember içinde gösterilen bir düğmeyle açılan seçenekler menüsü ile yapılır. Ancak özellikler penceresindeki alanların çoğuna bilgi serbest metin biçiminde girilebilir.

Yıldızlı bilgilerin girilmesi zorunludur. Çift yıldızlı bilgiler deney tamamlandıktan sonra girilecek bilgilerdir.

 

3.8  Düğüm türleri

Deney şemasındaki farklı renk ve şekildeki  düğümler,aralarındaki ilinti biçimine bağlı  olarak düz ya da kesintili oklarla bağlantılı biçimde,  bir deneyin bütünü içinde farklı işlevleri olan temel bileşenleri temsil eder. Şemaya bir düğüm, aşağıdaki şekilde görülen EDA paletinden fare ile seçilerek tut-sürükle-bırak yöntemi ile tuvale yerleştirilir.

3.8.1      Deney düğümü

Her deney tasarımı deneysel savla başlar. EDA ile bir deney şeması çizilirken de, şemada önce bir deney düğümü oluşturulur. Deney düğümü, deneysel sav ve ilgilenilen etki ile ilgili ayrıntılar gibi bir deneye ilişkin üst düzey bilgileri içerir ve en az bir hayvan özellikleri düğümüne bağlantı gerektirir.

Deney düğümü, yalnızca hayvan özellikleri düğümlerine bağlanabilir, deneyin gerçekleştirilmesine ilişkin şemanın asıl kısmına bağlanmaz.

Bu düğüm, paletten tut-sürükle-bırak yöntemi ile tuvale eklenebilir. Hayvan özellikleri düğümüne bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görüntülenir.

Özellikleri:
Etiket	Deney düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklayıcı metin alanı.
Yokluk savı (H0) *	Yokluk savını betimleyen (ölçülen yanıtın deneysel işlemle etkilenmediği biçimde)bir ifade.
Karşı sav (H1) *	Karşı savı betimleyen (ölçülen yanıtın deneysel işlemle etkilendiği biçimde)bir ifade.
İlgilenilen etki *	İlgilenilen bağımsız değişgenle oynamanın yanıtı değiştirdiğini sınamak üzere ölçülecek çıktı (örneğin, kan basıncındaki değişme gibi).
Etki büyüklüğü *	Biyolojik açıdan bir işlem grubu ile deneysel grup arasında ilgilenilen etkinin anlamlı görülecek büyüklüğü (örneğin, kan basıncında en az  20 mmHg kadar bir değişme gibi). Bu yüzdelik bir değişme olarak değil, birimli büyüklük olarak ifade edilmelidir.
Örnek çapı gerekçesi *	Etki büyüklüğünün neden biyolojik açıdan anlamlı olduğunu açıklayan bir ifade (örneğin, cari terapide altın-standardın kan basıncında  20 mmHg değerinde bir değişme sağladığı ve yeni tedavinin en azından bu etkiye sahip olması gerektiği gibi).
Onay no.	Etik/izin onay no./Kimlik
Ek bilgi	İlgili her hangi bir ek bilgi.
* Deneyin içsel geçerliliği açısından önemli bilgi. Boş bırakılması durumunda, bu alanın doldurulmasında yardımcı olmak üzere EDA geri bildirim sağlar

3.8.2      Hayvan özellikleri düğümü

Her şemada en az bir tane bulunması gereken hayvan özellikleri düğümü deneyde kullanılan hayvanların özelliklerine ilişkin ayrıntıları içerir.

Deneyde kullanılan hayvanlar, örneğin, erkekler ve dişiler, ya da farklı genotipler olarak,ayrı  özellik dizilerine sahipse, birden çok hayvan özellikleri kullanılmalıdır.

Hayvan özellikleri düğümü deney düğümüne aşağıda gösterildiği gibi bağlanır. Bu düğümü şemaya eklemek için, deney düğümünün sonraki düğüm menüsünden kırmızı çember içinde görülen hayvan özellikleri düğümü simgesi üzerine tıklanır.

Bir diğer yol, hayvan özellikleri düğümünü paletten sürükleyip tuval üzerinde bırakmaktır. Bir deney düğümüne bağlanıncaya kadar düğümün kenarları kırmızı renkte görünür.

Özellikleri:
Etiket	Hayvan özellikleri düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür)
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Türler	Aşağı-açılan menüden seçilecek olan deneyde kullanılacak tür. Tür listede yoksa, ‘diğer’ seçeneği ile açılan kutuda serbest metin biçiminde bilgi verilir.
Başka türler	Seçilen tür yukarıdaki listede yoksa burada bilgi verilir.
Soy	Uluslararası soy terminolojisiyle hayvanların soyu belirtilir.
Soy türü	Aşağı-açılan menüdeki akraba ya da akraba-dışı seçeneklerinden biri.
Cinsiyet	Aşağı-açılan menüdeki erkek, dişi ya da olgunlaşmamış seçeneklerinden biri.  Çalışma her iki cinsiyetin erişkinlerini içeriyorsa, her cinsiyet için ayrı bir hayvan özellikleri düğümü eklenir.
Yaş ortalaması	Bu özellikteki hayvanların ortalama yaşı.
Yaş açıklığı	Bu özellikteki hayvanların yaş açıklığı.
Yaş birimi	Aşağı-açılan menüdeki saat, gün, hafta, ay, ya da yıl seçeneklerinden biri.  Hiç biri uygun değile, ‘diğer’ seçeneği altındaki kutuda yaş birimi belirtilir.
Diğer yaş birimi	Yukarıdaki listede yaş birimi yoksa, burada bilgi verilir.
Ortalama ağırlık	Bu özellikteki hayvanların ortalama ağırlığı.
Ağırlık açıklığı	Bu özellikteki hayvanların ağırlık açıklığı.
Ağırlık birimi	Aşağı-açılan menüdeki mg, gr, ya da kg seçeneklerinden biri.  Hiç biri uygun değile, ‘diğer’ seçeneği altındaki kutuda ağırlık birimi belirtilir.
Diğer ağırlık birimi	Yukarıdaki listede ağırlık birimi yoksa, burada bilgi verilir.
Genetik geçmiş	Her hangi genetik bir değişiklikle ilgili bilgi (örneğin,yıkıcıya da transgenik)
Önceki işlemler	Hayvanlar daha önce kullanılmışsa, önceki işlemlerin betimlenmesi, aksi durumda, saf olarak belirlenmesi.
Her kafesteki hayvan sayısı	Kafeslerde (ya da balık tanklarında) kaç hayvanın barındırıldığı.
Sağlayıcı	Hayvanların sağlandığı kaynak.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.

 

3.8.3      Deneysel birim düğümü

Deneysel birim tüm diğer birimlerden bağımsız olarak bir müdahaleye konu olan varlıktır. Her hangi iki deneysel birim farklı işlem gruplarına atanabilmelidir. İşlem doğrudan hayvana uygulanabiliyorsa, genellikle bir hayvan bireydir, ancak

• örneğin, işlem içme suyunda ya da diyette veriliyorsa, bir hayvan kafesi;
• örneğin, işlem gebe bir dişiye veriliyorsa, bir batında doğanlar;
• örneğin, her birine farklı işlem uygulanacak biçimde bir deri yüzeyinin farklı parçalara bölünebildiği gibi durumlarda işlem hayvana yerel olarak uygulanıyorsa, uzuv gibi bir hayvanın parçası;
• ya da, örneğin, her bir hayvanın kendi kontrolü olarak kullanıldığı ve temizlenme süreleri ile ayrılan farklı test periyotlarında farklı işlemlere maruz kalarak her hayvanın birkaç deneysel birim sağladığı deneylerde, bir süre içinde aynı bir hayvan

olabilir.

Her şema en az bir deneysel birim içermelidir.  Örneğin deney bağımsız olarak hayvanlara bireysel bir ilaç enjeksiyonu içeriyorsa, deneysel birim hayvandır ve deneysel birim düğümü grup düğümlerinden birine bağlanmalıdır.

Deney boyunca deneysel birim aynıysa her şemada yalnızca bir düğüm gerekir, birden fazla deneysel birim varsa, hangi deneysel birime farklı müdahalenin uygulandığını belirtmek için birden fazla düğüm gerekebilir.

Bu düğümü şemaya eklemek için, grup düğümünün sonraki düğüm menüsünden kırmızı çember içinde görülen deney birimi düğümü simgesi üzerine tıklanır.

Bir diğer yol, deneysel birim düğümünü paletten sürükleyip tuval üzerinde bırakmaktır. Bir grup düğümüne bağlanıncaya kadar düğümün kenarları kırmızı renkte görünür.

 

Özellikleri:
Etiket	Deneysel birim düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür)
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Deneysel birim *	Aşağı-açılan menüdeki hayvan, kafes, batın, hayvan üzerindeki konum, enjeksiyon yeri, balık tankı, v.s. seçeneklerinden biri.  Hiç biri uygun değilse, ‘diğer’ seçeneği seçilir ve aşağıdaki ‘Diğer deneysel birim’ altındaki kutuda serbest metinle deneysel birim belirtilir. Deneyin içsel geçerliliği açısında önemli bir bilgidir. Boş bırakılırsa, bu alanın doldurulmasına geri bildirimde bulunarak yardımcı olur.
Diğer deneysel birim	Deneysel birim yukarıdaki listede yoksa, burada bilgi verilir.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.

3.8.4      Grup düğümü

Bu düğüm, tüm denekleri kapsayan başlangıçtaki bir hayvan havuzu, ya da bu havuzdan belli bir işlemin uygulanacağı ya da ölçümün yapılacağı,işlem ya da kontrol grubu olarak dağıtılan hayvan grubu olabilir.

Grup düğümü özellikleri,grubun örnek çapı ve deneydeki rolü gibi bilgileri içerir.

EDA şemasında,gruplar genellikle rassallaştırma ile oluşturulur, ve dağıtım düğümü hayvanların gruplara nasıl dağıtılacağını belirtir.

Grup düğümleri deneydeki farklı hayvan gruplarını belirtmek için kullanılır. Grup düğümleri o gruba ne olacağını belirtecek biçimde ya da basitçe grup 1, grup 2 ya da grup 3 v.s. biçimde etiketlenebilir. EDA şemaya etiketleri kullanarak eriştiğinden farklı grupların farklı etiketleri olmalıdır. Eğer bir şemada bir grup birden çok kez yer alacaksa o gruba ilişkin düğümler aynı etikete sahip olmalıdır.

Grubun deneydeki rolü her grubun düğüm özelliklerinde belirtilmelidir.Her deney en az bir tane kontrol ya da karşılaştırma grubu içermelidir. Kontrol grubu, örneğin işlem görmemiş , ya da genellikle daha uygun olabilen plasebo ya da sahte işlem alan hayvanlardan oluşan negatif kontrol grubu olabilir. Kimi zaman pozitif kontrol grubu da oluşturulabilir ve deneysel düzenlemede beklenen bir etkinin ortaya çıkışını denetlemede kullanılır.

Kontrol ya da karşılaştırma grubu seçimi deneyin amaçlarına bağlıdır; kimi zaman, işlem uygulanmayan bir kontrol grubu gerekebilir. Örneğin, deneyin amacı farklı yöntemlerle uygulanan bir işlemi karşılaştırmaksa (intraperitoneal ya da ağızdan sonda ile besleme gibi uygulamalar), işlem uygulanmayan bir üçüncü grup gereksizdir.

Şemaya bir havuz grubu  eklemek için, grup düğümü paletten sürüklenip tuval üzerinde bırakılır. Grup düğümünün sınırları, dağıtım, ölçme, ya da müdahale düğümlerinden birisine bağlanıncaya kadar, kırmızı renkte görünür.Gruba, düğüm özellikleri açılarak ve ‘deneydeki rolü’ alanındaki aşağı-açılan menüden  ‘pool‘ seçeneği seçilerek havuz grubu özelliği kazandırılır.

Havuz grubundan sonra bir dağıtım süreci ile üretilen alt gruplar, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen dağıtım düğümünün sonraki düğüm menüsündeki grup düğümü simgesi üzerine tıklanarak eklenir.

Aynı etikete sahip grup düğümleri aynı bir grup olarak ele alınacağından, farklı gruplar farklı etiketlere sahip olmalıdır. Eğer birden çok grup ortak bir süreçten geçecekse, gruba-özgü müdahalelerden önce, aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi, yeniden biçimlendirilmelidir.

Özellikleri:
Etiket	Grup düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür)
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Hayvanların sayısı *	Gruptaki toplam hayvan sayısı.
Planlanan deneysel birim sayısı*	Gruptaki deneysel birimlerin sayısı. İşlem ya da kontrol grubu için bu örnek çapı; havuz grubu için deneydeki deneysel birimlerin toplam sayısıdır.
Örnek çapının gerekçelendirilmesi *	Hayvan sayısının nasıl edildiğine ilişkin açıklama. Her hangi bir örnek çapı hesaplaması kullanıldıysa, hesaplamanın ayrıntıları.
Deneysel birimlerin gerçek sayısı **	hayvanlardan kimi deney dışına düşmüşse planlanan sayıdan farklı olabilir. Her hangi bir hayvan ya da veri, çözümlemede içerilmediyse nedeni açıklanmalıdır.
Deneydeki rolü *	Aşağı-açılan menüdeki kontrol/karşılaştırma, sınama ya da havuz seçeneklerinden birisi. Hiçbir seçenek uygun değilse, ‘diğer’ seçeneği seçilir ve aşağıdaki alanda grup rolü serbest metin biçiminde girilir.
Diğer rol	Rol yukarıdaki listede yoksa, burada bilgi verilir.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.
* Deneyin içsel geçerliliği açısından önemli bilgi. Boş bırakılması durumunda, bu alanın doldurulmasında yardımcı olmak üzere EDA geri bildirim sağlar.
** Deney gerçekleştirildikten sonra tamamlanır.

3.8.5  Dağıtım düğümü

Birden fazla grup varsa, grupların nasıl oluşturulduğunu betimlemek için dağıtım düğümü kullanılır. Dağıtım düğümünün özellikleri rassallaştırma stratejisi hakkında bilgi içerir.

Tipik olarak, hayvanların bir grubu daha küçük gruplara dağıtılır, ve dağıtım düğümü şemaya grup düğümünün sonraki düğüm menüsünde, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen, dağıtım düğümü simgesi üzerine tıklanarak eklenir. Eğer daha küçük gruplara dağıtılmadan önce havuz grubuna müdahale edilecekse ya da ölçme uygulanacaksa, dağıtım düğümü müdahale ya da ölçme düğümünün sonraki düğüm menüsünden eklenebilir.

Dağıtım düğümü, paletten tut-sürükle-bırak yöntemi ile de tuvale eklenebilir. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görüntülenir.

Özellikleri:
Etiket	Dağıtım düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Rassallaştırma stratejisi *	Hayvanların işlem gruplarına atanmasında kullanılan rassallaştırma stratejisi belirtilir. Aşağı-açılan menüde uygun bir seçenek yoksa, ya da hayvanlar işlem gruplarına (örneğin gelişigüzel ya da değişimli olarak) rassallaştırmadan başka  bir yöntemle dağıtıldıysa, ‘diğer’ seçeneği seçilir ve aşağıdaki alanda serbest metin biçiminde açıklama yapılır. Rassallaştırma stratejileri ile ilgili daha fazla bilgi için ekteki  Deneysel Tasarım Kavramsal Sözlüğü’ne bakınız.
Diğer Rassallaştırma stratejisi	Yukarıdaki listede rassallaştırma stratejisi yoksa, burada bilgi verilir.
Rassallaştırılan ne *	Dağıtımın hayvanları farklı işlem gruplarına rassallaştırmada mı kullanıldığı, ya da her hayvanın birden fazla işlem gördüğü ve işlemlerin sırasının mı rassallaştırıldığı gibi,dağıtımda rassallaştırılanın ne olduğu belirtilir.
Rassallaştırma yöntemi *	Aşağı-açılan menüdeki EDA çizelgesi, bilgisayarla üretilmiş, bir şapkadan seçilen sayılar, Latin kare, madeni para atma, rassallaştırma çizelgesi seçeneklerinden biri seçilir.  Hiç biri uygun değilse, ‘diğer’ seçeneği seçilir ve aşağıdaki kutuda kullanılan yöntem açıklanır. Rassallaştırma yöntemleri ile ilgili daha fazla bilgi için ekteki Deneysel Tasarım Kavramsal Sözlüğü’ne bakınız.
Diğer rassallaştırma yöntemi	Yukarıdaki listede rassallaştırma yöntemi yoksa, burada bilgi   verilir.
Kör dağıtım *	Hayvanların gruplara dağıtılması sırasında körleme durumu. Bu açıklama yalnızca dağıtım aşamasıyla ilgilidir, sonuçların değerlendirilmesi ya da veri çözümleme sırasındaki körleme, sırasıyla, ölçme ve çözümleme düğümlerinin özelliklerinde belirtilmelidir.  Aşağı-açılan menüden araştırmacıların müdahale sırasında grup dağıtımına nasıl körleştirileceği ya da grup dağıtımından haberdar olacağı seçilir.  Körleme ile ilgili daha fazla bilgi için ekteki Deneysel Tasarım Kavramsal Sözlüğü’ne bakınız.
Körleştirmeme   nedeni	Müdahale sırasında grup dağıtımına kör olunamıyorsa nedeni burada açıklanır.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.
* Deneyin içsel geçerliliği açısından önemli bilgi. Boş bırakılması durumunda, bu alanın doldurulmasında yardımcı olmak üzere EDA geri bildirim sağlar.

3.8.6      Farmakolojik müdahale düğümü

Hayvan (ya da deneysel birim) grubuna ilaç verme biçimindeki müdahaleyi temsil eder ve hayvanlara uygulanan işlemle ilgili bilgileri içerir.

Yapılan müdahalenin zamanlaması ve olası ters etkilerine ilişkin bilgilerin yanında, verilen ilaç, dozu, ve uygulama biçimi farmakolojik müdahale düğümünün özelliklerinde belirtilir.

Şemada betimlenen deneysel plandaki olayların akışına bağlı olarak, farmakolojik müdahale düğümü, bir grup düğümünün ardına, ya dabir ölçme düğümünün ardına ya da bir başka müdahale düğümüne bağlanabilir. Farmakolojik müdahale düğümü, ardına bağlanacağı düğümün sonraki düğüm menüsünde, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen, farmakolojik müdahale düğümü simgesi üzerine tıklanarak şemaya eklenir.

Farmakolojik müdahale düğümü, paletten tut-sürükle-bırak yöntemi ile de tuvale eklenebilir. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görüntülenir.

Özellikleri:
Etiket	Farmakolojik müdahale düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
İlaç ve dozu	Kullanılan ilaç ve dozu.
Uygulama biçimi	Aşağı-açılan menüdeki damar içine, karın zarına, deri altına v.s.  seçeneklerinden biri seçilerek ilacın nasıl uygulanacağı belirtilir. Aşağı-açılan menüde uygun bir seçenek yoksa, ‘diğer’ seçeneği seçilir ve aşağıdaki alanda serbest metin biçiminde açıklama yapılır.
Diğer uygulama biçimi	Yukarıdaki listede uygulama biçimi olarak ‘diğer’ seçilmişse, burada bilgi verilir.
Olası ters etki	Uygulanan ilaca bağlı olası ters etkilerin ayrıntıları verilir.
Zamanlama	Hayvanların farmakolojik müdahaleye tabi tutulduğu zamana ilişkin ayrıntılar.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.

 

3.8.7      Cerrahi müdahale düğümü

Hayvan (ya da deneysel birim) grubuna uygulanan cerrahi müdahaleyi temsil eder ve hayvanlara uygulanan işlemle ilgili bilgileri içerir.

Yapılan müdahalenin zamanlaması ve olası ters etkilerine ilişkin bilgilerin yanında, anestetikve analjesik rejim, anestezi süresi ve beklenen başarı oranı,  cerrahi müdahale düğümünün özelliklerinde belirtilir.

Şemada betimlenen deneysel plandaki olayların akışına bağlı olarak, cerrahi müdahale düğümü, bir grup düğümünün ardına, ya da bir ölçme düğümünün ardına ya da bir başka müdahale düğümüne bağlanabilir. Cerrahi müdahale düğümü, ardına bağlanacağı düğümün sonraki düğüm menüsünde, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen, cerrahi müdahale düğümü simgesi üzerine tıklanarak şemaya eklenir.

Cerrahi müdahale düğümü, paletten tut-sürükle-bırak yöntemi ile de tuvale eklenebilir. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görüntülenir.

Özellikleri:
Etiket	Cerrahi müdahale düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Cerrahi yöntem	Cerrahi yöntemin ayrıntıları.
Operasyon öncesi analjezi rejimi	Kullanılan analjeziği, uygulama yolunu, dozunu ve zamanlamasını içeren operasyon öncesi analjezi rejimine ilişkin açıklama.
Operasyon sonrası analjezi rejimi	Kullanılan analjeziği, uygulama yolunu, dozunu ve zamanlamasını içeren operasyon sonrası analjezi rejimine ilişkin açıklama.
Uygulanan anastezi rejimi	Uygulama biçimi ve dozunu da içerecek biçimde uygulanan anestezi rejimine ilişkin ayrıntılar.
Dakika olarak anestezi süresi	Hayvanların ne kadar süre ile anestezi altında olacağı. Yöntemin uygulandığı hayvanlar arasında bu sürenin değişiklik göstermesi bekleniyorsa, bu süreye ilişkin bir açıklık verilir.
Yüzde olarak başarı oranı	Cerrahi yöntemin tahmin edilen başarı oranı.Ameliyat öncesi ya da sonrası ölüm, ya da ameliyatın beklenen sonucu vermemesi gibi farklı nedenlerle hayvanların deney dışı kalması dikkate alınır.
Olası ters etki	Uygulanan cerrahi müdahaleye bağlı olası ters etkilerin ayrıntıları verilir.
Zamanlama	Hayvanların cerrahi müdahaleye tabi tutulduğu zamana ilişkin ayrıntılar.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.

3.8.8      Patojenik enfeksiyon düğümü

Hayvan (ya da deneysel birim) grubuna uygulanan, örneğin virüs bulaştırma gibi, patojenik enfeksiyon biçimindeki müdahaleyi temsil eder ve hayvanlara uygulananişlemle ilgili bilgileri içerir.

Yapılan müdahalenin zamanlaması ve olası ters etkilerine ilişkin bilgilerin yanında, bulaşıcı etken ve yüklenen doz müdahale düğümünün özelliklerde belirtilir.

Şemada betimlenen deneysel plandaki olayların akışına bağlı olarak, patojenik enfeksiyon biçiminde bir müdahale düğümü, bir grup düğümünün ardına, ya da bir ölçme düğümünün ardına ya da bir başka müdahale düğümüne bağlanabilir. Patojenik enfeksiyon düğümü, ardına bağlanacağı düğümün sonraki düğüm menüsünde, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen, patojenik enfeksiyon düğümü simgesi üzerine tıklanarak şemaya eklenir.

Patojenik enfeksiyon düğümü, paletten tut-sürükle-bırak yöntemi ile de tuvale eklenebilir. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görüntülenir.

Özellikleri:
Etiket	Patojen enfeksiyon düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Mikrobik etken	Hayvanlara bulaştırılacak patojenle ilgili ayrıntılar.
Verilen doz	Doz ve aşılamayla ilgili ayrıntılar.
Olası ters etki	Patojenik enfeksiyon biçimindeki müdahaleye bağlı olası ters etkilerin ayrıntıları.
Zamanlama	Hayvanlara patojenik enfeksiyon biçiminde yapılacak müdahale zamanına ilişkin ayrıntılar.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.

3.8.9      Başka müdahale düğümü

Hayvan (ya da deneysel birim) grubuna uygulanan, farmakolojik, cerrahi, patojenik enfeksiyon, ya da ötönazi dışındaki bir müdahaleyi temsil eder ve hayvanlara uygulananişlemle ilgili bilgileri içerir.  Örneğin başka müdahale düğümü, davranışsal bir deneyde,koşullama, enseleme ya da ışığa maruz bırakma gibi, çevresel uyarıcıyı temsil etmek için kullanılabilir. Mikroskopi ya da immünohistokimya gibi, doku işleme aşamalarını temsil etmek için de kullanılabilir.

Yapılan müdahalenin zamanlaması ve olası ters etkilerine ilişkin bilgilerin yanında, müdahalenin açıklaması başka müdahale düğümünün özelliklerinde belirtilir.

Şemada betimlenen deneysel plandaki olayların akışına bağlı olarak, başka müdahale düğümü, bir grup düğümünün ardına, ya da bir ölçme düğümünün ardına ya da bir başka müdahale düğümüne bağlanabilir. Başka müdahale düğümü, ardına bağlanacağı düğümün sonraki düğüm menüsünde, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen, başka müdahale düğümü simgesi üzerine tıklanarak şemaya eklenir.

Başka müdahale düğümü, paletten tut-sürükle-bırak yöntemi ile de tuvale eklenebilir. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görüntülenir.

Özellikleri:
Etiket	Başka müdahale düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Ayrıntılar	İlgili daha fazla ayrıntı.
Olası ters etki	Müdahaleye bağlı olası ters etkilerin ayrıntıları.
Zamanlama	Hayvanlara yapılacak müdahale zamanına ilişkin ayrıntılar.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.

3.8.10       Ötanazi düğümü

Hayvan (ya da deneysel birim) grubunun itlafı biçimindeki müdahaleyi temsil eder ve uygulananişlemle ilgili bilgileri içerir.

Yapılan müdahalenin zamanlamasına ilişkin bilgilerin yanında, otopside kullanılan yöntem ve alınan doku örnekleriyle ilgili açıklamalar ötanazi düğümünün özelliklerinde belirtilir.

Şemada betimlenen deneysel plandaki olayların akışına bağlı olarak, ötanazi düğümü, bir grup düğümünün ardına, ya da bir ölçme düğümünün ardına ya da bir başka müdahale düğümüne bağlanabilir. Ötanazi düğümü, ardına bağlanacağı düğümün sonraki düğüm menüsünde, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen, ötanazi düğümü simgesi üzerine tıklanarak şemaya eklenir.

Ötanazi düğümü, paletten tut-sürükle-bırak yöntemi ile de tuvale eklenebilir. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görüntülenir.

Özellikleri:
Etiket	Ötanazi düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Ötanazi yöntemi	Uygulanan ötanazi yönteminin ayrıntıları.
Alınan doku	Alınacak dokuların neler olduğu.
Zamanlama	Hayvanların ne zaman öldürüleceğine ilişkin ayrıntılar.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.

 

3.8.11       Ölçme düğümü

Tüm deneylerde, gruplar bir noktada ölçme işlemine konu olur. Ölçme düğümü, veri derlemeyi temsil etmede kullanılan düğümlerden biridir. Ölçme zamanına ve kör olarak yapılıp yapılmadığına ilişkin bilgileri içerir.

Ölçme düğümü tek ölçmeler içindir, en az bir tane çıktı ölçüm düğümüne bağlantılı olarak kullanılmalıdır.  Örneğin, bir eylemin ölçülmesi, yürümeye harcanan zaman ve yürünen mesafe olarak kayıt edilebilir. Ölçme ve çıktı ölçüm düğümleri kullanılarak aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi temsil edilebilir:

Şemada betimlenen deneysel plandaki olayların akışına bağlı olarak, ölçme düğümü, bir grup düğümünün ardına, ya da bir müdahale düğümünün ardına ya da bir başka ölçme düğümüne bağlanabilir. Ölçme düğümü, ardına bağlanacağı düğümün sonraki düğüm menüsünde, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen, ölçme düğümü simgesi üzerine tıklanarak şemaya eklenir.

Ölçme düğümü, paletten tut-sürükle-bırak yöntemi ile de tuvale eklenebilir. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görüntülenir.

Özellikleri:
Etiket	Ölçme düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazlasını içeren açıklama.
Zamanlama	Ölçümün alınacağı zamanla ilgili ayrıntılar.
Kör ölçme *	Ölçme alındığında körleme, (örneğin, sonuçların değerlendirmesi sırasında gibi) durumu. Bunun yalnızca ölçme aşamasıyla bağlantılı olduğuna dikkat edin, müdahale öncesin, sırasında, ve sonrasında, ve çözümleme sırasında körleme,sırasıyla, dağıtım ve çözümleme düğümlerinin özelliklerinde belirtilmelidir.  Ölçme sırasında grup dağıtımına araştırmacının nasıl kör olacağı ya da grup dağıtımının farkında olacağı aşağı-açılan menüden seçilir.
Körleştirmeme   nedeni	Ölçme sırasında grup dağıtımına kör olma olanaklı değilse nedeni.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.
* Deneyin içsel geçerliliği açısından önemli bilgi. Boş bırakılması durumunda, bu alanın doldurulmasında yardımcı olmak üzere EDA geri bildirim sağlar.

3.8.12       Yinelenen ölçme düğümü

Yinelenen ölçme düğümü birden fazla yinelenen ardışık ölçmeyi temsil etmek için kullanılır.  Ölçme düğümü gibi, en az bir çıktı ölçme düğümü ile bağlantılı olarak kullanılmalıdır. Örneğin, bir eylemin günlük ölçümleri katedilen mesafe olarak kayıt edilebilir. Bu yinelenen ölçme ve çıktı ölçme düğümleri ile aşağıda olduğu gibi gösterilebilir:

Yinelenen ölçme düğümü, ölçmenin kaç kere yinelendiği, ölçme zamanlaması, ve kör olup olmadığına ilişkin bilgiler içerir.

Şemada betimlenen deneysel plandaki olayların akışına bağlı olarak, yinelenen ölçme düğümü, bir grup düğümünün ardına, ya da bir müdahale düğümünün ardına ya da bir başka ölçme düğümüne bağlanabilir. Yinelenen ölçme düğümü, ardına bağlanacağı düğümün sonraki düğüm menüsünde, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen, yinelenen ölçme düğümü simgesi üzerine tıklanarak şemaya eklenir.

Yinelenen ölçme düğümü, paletten tut-sürükle-bırak yöntemi ile de tuvale eklenebilir. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görüntülenir.

Özellikleri:
Etiket	Yinelenen ölçme düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Yineleme sayısı *	Ölçümün kaç kere yineleneceği.
Zamanlama	Ölçümlerin ne zaman alınacağına ilişkin ayrıntılar.
Kör ölçme *	Ölçme alındığında körleme, (örneğin, sonuçların değerlendirmesi sırasında gibi) durumu. Bunun yalnızca ölçme aşamasıyla bağlantılı olduğuna dikkat edin, müdahale öncesin, sırasında, ve sonrasında, ve çözümleme sırasında körleme,sırasıyla, dağıtım ve çözümleme düğümlerinin özelliklerinde belirtilmelidir.  Ölçme sırasında grup dağıtımına araştırmacının nasıl kör olacağı ya da grup dağıtımının farkında olacağı aşağı-açılan menüden seçilir.
Körleştirmeme nedeni	Ölçme sırasında grup dağıtımına kör olma olanaklı değilse nedeni.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.
* Deneyin içsel geçerliliği açısından önemli bilgi. Boş bırakılması durumunda, bu alanın doldurulmasında yardımcı olmak üzere EDA geri bildirim sağlar.

3.8.13      İlgilenilen bağımsız değişgen düğümü

Önceden tanımlanmış bir savı sınamak için özellikle oynanan ölçümöteyi temsil eder. Öngörücü değişgen, ilgilenilen etki olarak da bilinir. Kontrollü bir ortamda bağımsız değişgenin düzeylerini değiştirmenin ölçülen çıktı üzerindeki etkisini sınamak için araştırmacının ayarladığı bir etkendir. Genellikle bir deneyde birden fazla ilgilenilen bağımsız değişgen bulunur.

Örneğin, ilgilenilen bağımsız bir değişgen,

• farmakolojik bir müdahalenin etkisini sınayan bir deneyde, ‘taşıyıcı kontrol’, ‘düşük doz’,’yüksek doz’ gibi kategorileri olan bir ilaç;
• cerrahi bir yöntemin etkisini sınayan bir deneyde, ‘sinir ligasyonu’, ‘sahte ameliyat’ gibi kategorileri olan bir ameliyat;
• farklı özelliklerdeki hayvanları karşılaştıran bir deneyde, ‘erkek’, ‘dişi’ gibi kategorileri olan cinsiyet

olabilir.

İlgilenilen değişgen düğümü, uygun bir çözümleme önerisi için gerekli olan değişgen türü ile ilgili bilgi içerir.

Bu düğüm, paletten tuvale tut-sürükle-bırak biçiminde eklenir. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı renkte görünür.

İlgilenilen bağımsız değişgen düğümü dört tür düğüme bağlanabilir:

1. Değişgen kategorisi düğümü

Kategorik olan ilgilenilen bağımsız değişgen düğümü, etkenin düzeylerini betimleyen değişgen kategorisi düğümüne, ilgilenilen bağımsız değişgen düğümündeki sonraki düğüm menüsünden, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen, değişgen kategorisi düğümü simgesi üzerine tıklayarak bağlanır.

2. Çözümleme düğümü

İlgilenilen bağımsız değişgenin çözümlemede bir etken olduğunu belirtmek için, ilgilenilen bağımsız değişgen düğümü çözümleme düğümüne bağlanmalıdır. Çözümleme düğümü zaten varsa, bu, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen ilgilenilen bağımsız değişgenin sonraki düğüm menüsündeki düğüme özgü bağlaç simgesi fare ile dağıtım düğümü üzerine sürüklenip farenin düğmesi bırakılarak yapılabilir.

Çözümleme düğümü yoksa, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen ilgilenilen bağımsız değişgenin sonraki düğüm menüsündeki çözümleme düğümü simgesi tıklanarak şemaya ilgilenilen bağımsız değişgen düğümüne bağlantılı  bir çözümleme düğümü eklenir.

3. Dağıtım düğümü

Bir ilgilenilen bağımsız değişgen düğümü, Örnek 4’te betimlenen duruma benzer biçimde, değişgen kategorilerinin farklı işlem gruplarına dağıtıldığını belirtmek üzere, bir dağıtım düğümüne de bağlanabilir.  betimleyen değişgen kategorisi düğümüne bağlanır. Dağıtım düğümü tuvalde zaten varsa, bu, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen ilgilenilen bağımsız değişgenin sonraki düğüm menüsündeki düğüme özgü bağlaç simgesi fare ile dağıtım düğümü üzerine sürüklenip farenin düğmesi bırakılarak yapılabilir.

Dağıtım düğümü tuvalde yoksa, aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen ilgilenilen bağımsız değişgenin sonraki düğüm menüsündeki dağıtım düğümü simgesi tıklanarak şemaya ilgilenilen bağımsız değişgen düğümüne bağlantılı  bir dağıtım düğümü eklenir.

4. Bağımsız değişgen düğümü

Yuvalanan değişgenin her kategorisi yuvalandığı değişgenin yalnızca tek bir kategorisi içinde bulunuyorsa, bağımsız bir değişgen bir başka ilgilenilen bağımsız değişgen ya da istenmeyen etki değişgen içine de yuvalanabilir. Örneğin Örnek 4’te,  her histolojik kesit yalnızca bir fare ile bağlantılı olduğundan ‘histolojik kesit’ değişgeni deneysel birim ‘fare’ içinde yuvalanmıştır. Deneysel birim fare olduğundan, aynı fareden alınan tüm kesitlere yalnızca bir müdahale uygulanır – diğer farelerden bağımsız olarak farenin tümü (‘koşan’ ya da ‘koşmayan’ olarak) müdahaleye konu olur.

EDA şemasında, yuvalanmış bir istenmeyen etki değişgeni içine yuvalandığı değişgene bağlanarak belirtilir. Yuvalanmış değişgenler her hangi bir değişgene ve deneysel birimine bağlanabilir.

Yuvalanmış değişgenlerle ilgili daha fazla bilgiye ekteki Deneysel Tasarım Kavramsal Sözlüğü’nden ulaşılabilir.

Özellikleri:
Etiket	İlgilenilen bağımsız değişgen düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Sürekli-Kategorik *	Bağımsız değişgenin çözümlemede sürekli mi kategorik mi olarak ele alınacağı. Sürekli değişgenler gerçekte sürekli ama kesikli olan değişgenleri de kapsar. Düzeyler(ya da kategoriler), beden ağırlığı, yaş, olay zamanı gibi sayısal değerlerden oluşur.  Kategorik değişgenlerin, örneğin kategorileri ‘erkek’ ve ‘dişi’olan cinsiyet değişgeninde olduğu gibi, sayısal-olmayan düzeyleri bulunur. Kategorik değişgen düzeyleri sıralı, adlandırma, ya da ikili biçimlerinde olabilir. Kimi değişgenler, kategorik ya da sürekli olarak ele alınabilir. Örneğin ilaç dozu düzeyleri kategorik değişgen olarak ‘taşıyıcı’, ‘düşük’ ve ‘yüksek’; sürekli değişgen olarak 0, 1 ve 10 biçiminde belirtilebilir; zaman değişgeni sürekli ya da düzeyleri ‘müdahale-öncesi ve ‘müdahale sonrası’ biçiminde olan farklı zaman noktaları olarak ele alınabilir. Bir değişgenin sürekli ya da kategorik değişgen biçiminde ele alınmasına deneyin amacına bağlı olarak karar verilir. Sürekli ve kategorik değişgenlerle ilgili daha fazla bilgiye ekteki Deneysel Tasarım Kavramsal Sözlüğü’nden ulaşılabilir.
Deneysel birimlerin değişgen kategorilerine dağıtımı *	İlgilenilen bağımsız değişgen kategorikse, deneysel birimin ilgilenilen bağımsız değişgenin farklı kategorilerine (ya da düzeylerine) rassallaştırılıp rassallaştırılmadığı. Aşağı-açılan menüde üç seçenek bulunur: ·      ‘birimler kategorilere rassallaştırıldı’ –örneğin, hayvanlar farklı dozlarda ilaç almak üzere rassallaştırıldı. ·      ‘birimler kategorilere Mendel kalıtımıyla rassallaştırıldı’  – örneğin, hayvanların erkek ya da dişi kategorilerine Mendel kalıtımıyla rasgele dağıldığının varsayılabildiğicinsiyet gibi bir hayvan özelliğini temsil eden bağımsız değişgenlerde olduğu gibi. ·      ‘birimler kategorilere rassalaştırılmadı’ –örneğin, hayvanların farklı zaman noktalarına rassallaştırılamadığı ve her zaman t0 zamanının t1’den önce geldiği zamanlama bağımsız değişgeninde olduğu gibi.
Yinelenen	İlgilenilen bağımsız değişgenin yinelenen bir etken mi olduğu.
bir etken mi *	Örneğin hayvanların (ya da deneysel birimlerin) zaman boyunca yinelemeli ölçüldüğü ve zaman ilgilenilen bir değişgense, o zaman ‘zaman’ yinelenen bir etkendir. Yinelenen bir etken, örneğin zaman değişgeni için ‘birinci gün’, ‘ikinci gün’den önce gelmek zorunda olduğundan, rassallaştırılamaz.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.
* Deneyin içsel geçerliliği açısından önemli bilgi. Boş bırakılması durumunda, bu alanın doldurulmasında yardımcı olmak üzere EDA geri bildirim sağlar.

3.8.14       İstenmeyen etki değişgeni düğümü

İstenmeyen etki değişgeni düğümü asıl ilgi konusu olmayan ancak, ilgilenilen bir bağımsız değişgenin etkisini  örtmeyecek şekilde kontrol edilmesi ya da istatistiksel çözümlemede göz önünde bulundurulması gereken bağımsız bir değişgeni temsil eder.

İstenmeyen etki değişgenlerini belirlemek ve hesaba katmak ilgilenilen değişgenlere bağlı değişimleri saptamada deneyin duyarlığını arttırır.

İstenmeyen etki değişgeni olarak göz önünde bulundurulması gerekenler, hayvanlar hep bir arada barındırılmıyorsa, kafesler ve odalar; müdahalenin ya da ölçümün günü ya da zamanı; ya da hayvanların tümü aynı gün içinde işlemden geçirilmiyorsa bunu yapan kişi; ya da beceri düzeyleri farklı deneyciler biçiminde olabilir. Bu liste uzayıp gidebilir, ancak önemli olan, ortak duyuya ve geçmiş deneysel sonuçlara dayalı, ve her zaman yeni değişkenlik kaynaklarını belirlemeye çalışarak, söz konusu deneyle ilişkili olan istenmeyen etkeni belirlemektir.

Bunlar EDA şemasında istenmeyen etki değişgeni düğümü kullanılarak belirtilmelidir. Daha sonra kullanıcı bu istenmeyen etki değişgenlerinin asıl ilgilenilen değişgenler ve çıktı değişgeni üzerindeki etkilerini en iyi şekilde nasıl kaldıracağına karar verir.İstenmeyen etki değişgeninin türüne ve deneyin amacına bağlı olarak, değişkenliği hesaba katan farklı seçenekler vardır. Değişkenlik kaynağı olan istenmeyen etki değişgeni,

• standartlaştırılabilir–örneğin tüm ölçümler ekipmanın aynı parçası üzerinde kayıt edilir,
• rassallaştırılabilir –örneğin oda içinde kafes konumunun etkisi her kafesi yerleştirme raflarına rassallaştırarak dağıtma biçiminde azaltılabilir,
• bloklanabilir –örneğin deney günü rassallaştırmada ve çözümlemede bir bloklama değişgeni olarak kullanılabilir,
• bir başka değişgen içine yuvalanabilir  – örneğin her fare için birden fazla sinir hücresi kaydedildiğinde bireysel sinir hücresi deneysel birim ‘fare’ içine yuvalanabilir,
• eşdeğişgen  olarak kullanılabilir –örneğin başlangıç lokomotor aktivite çözümlemede bir eşdeğişgen olarak alınabilir, ya da
• bunların hiç biri yapılamıyorsa, o zaman değişgen kontrol edilmemiş olur.

Bu bilgi istenmeyen etki değişgeni düğümünün özelliklerinde, aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, verilmelidir.

İstenmeyen etki değişgeni ile ilgili daha fazla bilgiye ekteki Deneysel Tasarım Kavramsal Sözlüğü’nden ulaşılabilir.

İstenmeyen etki değişgeni düğümü paletten tut-sürükle-bırak yöntemiyle tuvale eklenir. Düğüm bir başka düğüme bağlanıncaya kadar kırmızı renkli sınır içinde görünür. Sonra değişgenin nasıl ele alındığı düğümün özelliklerinde belirtilir, ve uygun olan dağıtım, çözümleme, ya da bir başka bağımsız değişgen düğümüne bağlanır.

Özellikleri:
Etiket	İstenmeyen etki değişgeni düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Sürekli-Kategorik *	İstenmeyen etki değişgeninin çözümlemede sürekli mi kategorik mi olarak ele alınacağı. Sürekli değişgenler gerçekte sürekli ama kesikli olan değişgenleri de kapsar. Düzeyler(ya da kategoriler), beden ağırlığı, yaş, olay zamanı gibi sayısal değerlerden oluşur.  Kategorik değişgenlerin, örneğin kategorileri ‘erkek’ ve ‘dişi’olan cinsiyet değişgeninde olduğu gibi, sayısal-olmayan düzeyleri bulunur. Kategorik değişgen düzeyleri sıralı, adlandırma, ya da ikili biçimlerinde olabilir. Kimi değişgenler, kategorik ya da sürekli olarak ele alınabilir.  Örneğin ilaç dozu düzeyleri kategorik değişgen olarak ‘taşıyıcı’, ‘düşük’ ve ‘yüksek’; sürekli değişgen olarak 0, 1 ve 10 biçiminde belirtilebilir; zaman değişgeni sürekli ya da düzeyleri ‘müdahale-öncesi ve ‘müdahale sonrası’ biçiminde olan farklı zaman noktaları olarak ele alınabilir. Bir değişgenin sürekli ya da kategorik değişgen biçiminde ele alınmasına deneyin amacına bağlı olarak karar verilir. Sürekli ve kategorik değişgenlerle ilgili daha fazla bilgiye ekteki Deneysel Tasarım Kavramsal Sözlüğü’nden ulaşılabilir.
Nasıl ele alındığı *	İstenmeyen etki değişgeninin nasıl ele alındığı. İstenmeyen etki değişgeninin türüne ve deneyin amacına bağlı olarak, değişkenliği hesaba katan farklı seçeneklerden biri aşağı-açılan menüden seçilir. Rassallaştırma ve çözümlemede farklı biçimde göz önüne alındıysa, ‘Sürekli-Kategorik’ ve ‘Nasıl ele alındığı’ alanları çözümlemeye ilişkin olmalıdır.
Deneysel birimlerin değişgen kategorilerine dağıtımı *	İstenmeyen etki değişgeni kategorikse, ya da en az iki kategorisi varsa, deneysel birimin ilgilenilen bağımsız değişgenin farklı kategorlerine (ya da düzeylerine) rassallaştırılıp rassallaştırılmadığı. Aşağı-açılan menüde üç seçenek bulunur: ·         ‘birimler kategorilere rassallaştırıldı’ – örneğin, hayvanlar farklı dozlarda ilaç almak üzere rassallaştırıldı. ·         ‘birimler kategorilere Mendel kalıtımıylarassallaştırıldı’  – örneğin, hayvanların erkek ya da dişi kategorilerine Mendel kalıtımıyla rasgele dağıldığının varsayılabildiğicinsiyet gibi bir hayvan özelliğini temsil eden bağımsız değişgenlerde olduğu gibi. ·         ‘birimler kategorilere rassalaştırılmadı’ –örneğin, hayvanların farklı zaman noktalarına rassallaştırılamadığı ve her zaman t0 zamanının t1’den önce geldiği zamanlama bağımsız değişgeninde olduğu gibi.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.
* Deneyin içsel geçerliliği açısından önemli bilgi. Boş bırakılması durumunda, bu alanın doldurulmasında yardımcı olmak üzere EDA geri bildirim sağlar.

3.8.15 Değişgen kategorisi düğümü

Bağımsız değişgen düğümüne bağlanır ve deneydeki ilgilenilen bağımsız değişgen ya da istenmeyen etki değişgeninin kategorierini ya da düzeylerini belirtir. Şemanın ana bölümünde hangi grupların hangi düzeylerle bağlantılı olduğunu belirtmek üzere etiket olarak da kullanılır.

İlgilenilen bağımsız değişgen ya da istenmeyen etki değişgeni kategorikse, düzeylerini belirten değişgen kategorisi düğümleri değişgen düğümüne bağlanmalıdır. Bu, bağımsız değişgen düğümünün aşağıdaki şekilde görünen sonraki düğüm menüsünde kırmızı çember içinde görünen değişgen kategorisi düğümü simgesi tıklanarak yapılır.

Değişgen kategorisi düğümü, hayvan gruplarının hangi düzeye ilişkin olduğunu göstermek için şemada etiket olarak kullanıldığında, müdahale, ölçme, ya da grup düğümlerine bağlanır. Bu, bir kategori düğümü paletten etiket olarak kullanılacağı tuvaldeki düğüm üzerine sürüklenerek yapılabilir. Eğer etiket olarak bağlantı uygunsa, etiketlenecek düğümün çevresinde, aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, yeşil köşeler belirir. Fare düğmesi bırakılarak etiket uygun biçimde bir düğüme eklendiğinde kategori düğümünün kırmızı renkte görünen sınır kaybolur.

Şemayı sadeleştirmek üzere, bağlantıların sayfada yer tutmasını önleyecek biçimde, kategori düğümleri etiket olarak sürükle-bırak yerine kopyala-yapıştır ile çoğaltılabirler. Böylece etiket adında yazım hatasından dolayı, sistemin bunları aynı kategorinin birden fazla örneği olarak tanıması engellenir.

Değişgen kategorisi düğümü üç farklı düğüm için etiket olarak kullanılabilir:

1. Müdahale düğümleri

Örneğin, bağımsız değişgen, Örnek 1’de kategorileri ‘taşıyıcı’ ve ‘ilaç’ olan ilgilenilen bağımsız değişgen ‘A ilacı’ gibi bir işlem olduğunda, bu değişgen kategorileri farelerin her grubuna uygulanan işlemleri belirten iki müdahale düğümünü etiketlemek için kullanılır.

2. Grup düğümleri

Örneğin, bağımsız değişgen, Örnek 4’teki ‘cinsiyet’ gibi hayvanın bir özelliği olduğunda, havuz grubunda hem erkeklerin hemde dişilerin bulunduğunu belirtmek için ‘erkek’ ve ‘dişi’ kategorileri ile etiketlenir. Sonra da, işlem gruplarının cinsiyete göre dengeli olmasını sağlayacak biçimde erkekler ve dişiler işlem gruplarına ayrı ayrı dağıtılır.

3. Ölçme düğümleri

Örneğin, bağımsız değişgen, Örnek 3’teki olduğu gibi ‘ölçüm zamanı’na ilişkinse, zamanın her noktası bir kategori düğümü ile temsil edilir ve ilişkin olduğu ölçme düğümüne etiketlenir.

 

Özellikleri:
Etiket	Değişgen kategorisi düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.

3.8.16       Çıktı (bağımlı değişgen, yanıt değişgeni) ölçüm düğümü

Çıktı ölçümü düğümü ölçülen yanıtın ayrıntılarını içerir ve bir ölçme ya da yinelenen ölçme düğümü ile bağlantılı olarak kullanılır.

Örneğin bir eylemin ölçülmesi,yürümeye harcanan süre ve yürünen mesafe olarak kayıt edilebilir.  Bu, bir ölçme düğümü ve çıktı ölçme düğümü ile, aşağıda gösterildiği gibi temsil edilebilir.

Çıktı ölçümü düğümü, ölçme düğümünün sonraki düğüm menüsünde aşağıdaki şekilde kırmızı çember içinde görünen çıktı ölçümü düğümü simgesi tıklanarak şemaya eklenebilir.

Diğer seçenek, çıktı ölçümü düğümünü paletten sürükleyip tuval üzerine bırakmaktır. Bir başka düğüme bağlanıncaya kadar sınırları kırmızı olarak görünür. Şemaları sadeleştirmek için, bir ölçme düğümü, aşağıdaki şekilde görüldüğü biçimde,  çıktı ölçümü düğümü ile de etiketlenebilir. Bunun için, çıktı ölçümü düğümü basitçe  ölçme düğümü içine sürüklenir, bırakmadan önce bağlantının tanındığını gösteren yeşil köşeler beklenir.

Çıktı ölçümü düğümü özelliklerinde tutulan bilgiler ölçümün sürekli ya da kategorik olduğunu içerir.  Bu özellik, sistemin belli bir deneyle uyumlu çözümleme yöntemlerine ilişkin önerilerde bulunabilmesi için, belirtilmek zorundadır.  Sürekli nitelikteki yanıtlar kayıt için daha fazla zaman alabilir ancak daha fazla bilgi içerirler. Olanak varsa, yanıtın kategorik ölçümü yerine sürekli ölçümü yeğlenerek daha yüksek gücü olan ve böylece gerekli örnek çapını azaltan parametrik çözümleme yöntemleri kullanılır.

Şemayı sadeleştirmek için, aynı çıktı ölçme düğümlerine sahip birkaç ölçme düğümü olduğunda, ya da  aynı çıktı ölçümünün birden fazla çözümlemede çıktı olarak kullanılması durumunda, çıktı ölçme düğümleri, bağlantıların tuvalde fazla yer tutmasını önlemek üzere, çoğaltılabilir. Etiketler üzerindeki yazım hatalarını ya da düğüm özelliklerinde çelişkili bilgileri önleme için, bu çoğaltma kopyala-yapıştır ile yapılır.

Ölçmeye ve çıktı ölçümüne ilişkin daha fazla bilgiye  ekteki Deneysel Tasarım Kavramsal Sözlüğü’nden ulaşılabilir.

Özellikleri:
Etiket	Çıktı ölçümü düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Sürekli-Kategorik *	Çıktı ölçümünün çözümlemede sürekli mi kategorik mi olarak ele alınacağı. Sürekli değişgenlerden kimi zaman nicel veri olarak söz edilir ve sayısal bir ölçek üzerinde ölçülür. Sürekli değişgenler gerçekte sürekli ama kesikli olan değişgenleri de kapsar. Düzeyler(ya da kategoriler), beden ağırlığı, beden ısısı, yaş, kan/beyin-omurilik sıvısı (CSF), olay zamanı gibi sayısal değerlerden oluşur.  Kategorikdeğişgenlerin, örneğin kategorileri ‘erkek’ ve ‘dişi’olan cinsiyet değişgeninde olduğu gibi, sayısal-olmayan düzeyleri bulunur. Kategorik değişgen düzeyleri sıralı, adlandırma, ya da ikili biçimlerinde olabilir. Kimi değişgenler, kategorik ya da sürekli olarak ele alınabilir.  Örneğin ilaç dozu düzeyleri kategorik değişgen olarak ‘taşıyıcı’, ‘düşük’ ve ‘yüksek’; sürekli değişgen olarak 0, 1 ve 10 biçiminde belirtilebilir; zaman değişgeni sürekli ya da düzeyleri ‘müdahale-öncesi ve ‘müdahale sonrası’ biçiminde olan farklı zaman noktaları olarak ele alınabilir. Bir değişgenin sürekli ya da kategorik değişgen biçiminde ele alınmasına deneyin amacına bağlı olarak karar verilir. Sürekli ve kategorik değişgenlerle ilgili daha fazla bilgiye ekteki Deneysel Tasarım Kavramsal Sözlüğü’nden ulaşılabilir.
Öngörülen standart sapma	Pilot çalışma verilerine, önceki deneyime, ya da literatüre dayalı olarak tahmin edilen standart sapma. Ana çıktı ölçümünün standart sapması, güç hesaplamasına dayalı olarak, gerekli örnek çapının tahmin edilmesinde kullanılır.
Ana çıktı ölçümü mü *	Eğer deney birkaç çıktı ölçümü içeriyorsa, ana çıktının deneyin planlama aşamasında belirlenmesi gerekir; ana deneysel soruyu yanıtlayacak en önemli çıktıdır.  Deneyde kullanılacak hayvan sayısı, ana çıktı ölçümünde bir değişmeyi fark etmek için gereken güçle belirlenir.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.
* Deneyin içsel geçerliliği açısından önemli bilgi. Boş bırakılması durumunda, bu alanın doldurulmasında yardımcı olmak üzere EDA geri bildirim sağlar.

3.8.17   Veri dönüştürme düğümü

Bir veri dönüştürme düğümü, çözümlenmeden önce verilere uygulanan herhangi bir dönüşümü belirtmek için kullanılır. Veri dönüştürme düğümleri çıktıya özgüdür, iki farklı çıktı ölçümü düğümü, her iki sonuç aynı şekilde dönüştürülse bile aynı veri dönüştürme düğümüne bağlanamaz.

Bu düğüm iki farklı dönüşüm türünü belirtmek için kullanılır:

• özet ölçüler – örneğin, AUC, ED50 veya hayvan başına ortalama
• parametrik sınama – log veya karekök dönüşümünün varsayımlarını karşılamak için dönüşüm

Aşağıdaki resimde kırmızı renkle daire içine alınmış, çıktı ölçüm düğümünün bir sonraki düğüm menüsündeki veri dönüşüm düğümü simgesine tıklayarak şemaya eklenebilir.

Özellikleri:
Etiket	Veri dönüştürme düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Çıktı ne olarak ifade edildi	Verilerin derlendiği biçimde çözümlenip çözümlenmeyeceği (‘ham değerler’) veya bunun yerine bir özet ölçünün kullanılıp kullanılmayacağı ve varsa verilerin nasıl özetleneceği. Genel özet ölçü örnekleri arasında AUC, Tmax, Cmax, ED50, hayvan başına ortalama veya bazal yüzdesi bulunur. Aşağı açılır menüde uygun bir seçenek bulunmuyorsa, ‘diğer’seçilir ve Diğer olarak ifade edilen çıktı alanında bilgi verilir.
Diğer olarak ifade   edilen çıktı	Yukarıdaki listede uygun bir seçenek yoksa, burada bilgi verilir.
Veri dönüşümü	Verilerin normalleştirilme için bir dönüşüme tabi olup olmayacağı. Veriler normal dağılıma sahip değilse ve / veya değişkenin homojenliği varsayımı tutmuyorsa, bir veri dönüşümü araştırmacının parametrik varsayımları sağlamasına yardımcı olabilir ve böylece daha hassas parametrik testleri kullanmalarını sağlayabilir. Yaygın dönüşümler arasında loge ve log10, karekök ve arcsin dönüşümleri bulunur. Açılır menü uygun bir seçenek içermiyorsa, ‘diğer’i seçilir ve hangi veri dönüşümünün kullanılacağı serbest metin kutusuna girilir.
Diğer dönüşüm	Yukarıdaki listede uygun bir dönüşüm yoksa, burada kullanılan dönüşümle ilgili bilgi verilir.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.

3.8.18   Çözümleme düğümü

Çözümleme düğümü, verilerin nasıl analiz edildiğiyle ilgili ayrıntıları içerir; belirli bir çözümlemede yer alan tüm çıktı ölçümleri ve bağımsız değişgen düğümleri çözümleme düğümüne bağlanmalıdır. Karşılaştırmalı deneylerde, etki büyüklüğünü tahmin etmek ve yokluk savına karşı kanıtların ağırlığını belirlemek için istatistiksel çözümleme kullanılır.

EDA şemasında, bir çözümleme düğümü en az bir çıktı ölçümünden girdi almalı ve aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi en az bir ilgilenilen bağımsız değişken ilgilenilen etken olarak çözümlemeye dahil edilmelidir.

Aşağıdaki resimde kırmızı renkle daire içine alınmış, çıktı ölçüm düğümünün bir sonraki düğüm menüsündeki çözümleme düğümü simgesine tıklayarak şemaya eklenebilir.

Çözümleme düğümünü şemaya eklemenin diğer yolu, paletten tuval üzerine sürüklenip bırakmaktır. Düğüm, başka bir düğüme bağlanıncaya kadar kırmızı sınırlara sahip olacaktır.

Özellikleri:
Etiket	Çözümleme düğümünün adı (şemadaki düğüm üzerinde görünür).
Betimleme	Gerekiyorsa etiket adından daha fazla açıklama içeren metin alanı.
Çözümleme için düşünülen yöntem *	Açılır menüden seçilecek verileri çözümlemek için kullanılması düşünülen sınama. Uygun bir sınama seçimi, çıktı ölçümlerinin sayısına ve türüne ve ilgilenilen etkenlere ve çözümlemede ek sıkıntı yaratan değişkenlik kaynaklarının (örneğin istenmeyen etki değişkenlerinin) hesaba katılmasının gerekip gerekmediğine bağlıdır. Ayrıca, toplanan ham verilerin ya da dönüştürülmüş verilerin parametrik varsayımları sağlayıp sağlamadığına da bağlıdır. Menüdeki seçeneklerden hiçbiri uygun değilse, ‘diğer’ seçilir ve hangi yöntemin kullanılacağı boş metin kutusuna girilir.
Çözümleme için düşünülen ‘diğer’ yöntem *	Çözümleme yöntemi yukarıdaki listede yoksa, burada bilgi verilir.
Post hoc sınama	Dunnett, Tukey HSD, Bonferroni ve Adım-adım gibi post hoc sınamalardan biri kullanılacaksa, kullanılacak sınamayla ilgili bilgi.
Çoklu sınama düzeltmesi	Birden fazla sav sınanacaksa, yani deney birden fazla çözümleme içeriyorsa, çoklu sınama düzeltmesi yapılıp yapılmayacağı.
İstatistiksel varsayımları değerlendirme*	Kullanılması düşünülen istatistiksel yöntemlerin dayalı olduğu varsayımların nasıl değerlendirileceği.  Örneğin, kullanılması düşünülen istatistiksel yöntem t-sınaması, ANOVA ve ANCOVA gibi parametrik bir sınama ise, varsayımlar normallik ve varyansın homojenliğini içerir.
Kör çözümleme *	Verilerin çözümlenmesi sırasında körlük durumu. Bu yalnızca çözümleme aşamasını ilgilendirir ve müdahale aşamasından önce, müdahale sırasında ve sonrasında ve sonuçların değerlendirilmesinde yapılan körlemenin, sırasıyla dağıtım ve ölçüm düğümlerinin özelliklerinde belirtilmesi gerekir. Çözümleme sırasında çözümleyicinin grup dağıtımına nasıl kör olacağını veya grup dağıtımından haberdar olup olmayacakları açılır menüden seçilir.
Körleştirmeme nedeni	Çözümleme sırasında grup dağıtımına körleştirme olanaklı değilse, nedeni.
Birincil çözümleme mi *	Deney verileri üzerinde birden fazla çözümleme yapılırsa, şemaya her çözümleme için bir çözümleme düğümü dahil edilmelidir. Birincil çözümleme, deneyin planlama aşamasında tanımlanmalıdır; ana deneysel soruyu yanıtlamada en önemli olan çözümlemedir. Deneydeki hayvan sayısı, birincil çözümlemede birincil çıktı ölçümündeki bir farkı saptamak için gereken güç tarafından belirlenir.
Kullanılan istatistiksel yazılım	Verileri çözümlemek için kullanılması düşünülen istatistiksel yazılım. Yazılımın kullanılması düşünülen çözümleme yöntemini sunduğundan emin olunmalıdır. Parametrik olmayan sınamalar ve klasik ANOVA / regresyonun ötesindeki yöntemler için, karışık modeller gibi, farklı paketler farklı algoritmalar kullanır ve bu nedenle biraz farklı sonuçlar verebilir. R için, gerçek paket / kütüphane ve sürüm numarasının belirtilmesi gerekir.
p-değeri hesabı	Uygun düşüyorsa, p değerinin nasıl hesaplandığı belirtilir. Örneğin, parametrik olmayan sınamalar için, bazı istatistik paketleri bir z-testi yaklaşımı kullanır, aksi halde kesin olasılıklar hesaplanabilir.
Kullanılan çözümleme yöntemi **	Deney gerçekleştirildikten sonra, düşünülen çözümleme yöntemi kullanılamıyorsa, kullanılan çözümleme yöntemi. Veriler derlendikten sonra, düşünülen yöntemden vazgeçmek için kimi zaman bir neden olabilir.  Örneğin, veriler parametrik varsayımları sağlayabilir ve bunun için yapılan veri dönüştürme başarısız olabilir, ve böylece parametrik olmayan bir yöntem daha uygun düşebilir. Açılı menüdeki seçeneklerin hiç biri uygun değilse, ‘diğer’ seçilir ve altındaki serbest metin kutusunda kullanılan yöntem belirtilir.
Kullanılan ‘diğer’ çözümleme  yöntemi  **	Çözümleme yöntemi yukarıdaki listede yoksa, burada bilgi verilir.
Öngörülen yöntemin kullanılmama nedeni **	Kullanılan çözümleme yöntemi önceden düşünülen yöntemden farklıysa, düşünülen yöntemin neden uygun olmadığı.
Ek bilgi	İlgili her hangi ek bir bilgi.
* Deneyin içsel geçerliliği açısından önemli bilgi. Boş bırakılması durumunda, bu alanın doldurulmasında yardımcı olmak üzere EDA geri bildirim sağlar.
** Deney gerçekleştirildikten sonra tamamlanır.

3.9   Bağlaç türleri

Düğümler arasındaki ilişkiler şemada oklarla gösterilen bağlaçlarla temsil edilir.

Bağlaç türlerini palette görünür yapmak için Bağlaçlar başlığı çift tıklanır.

Düğümleri bağlamak için kullanılan bağlaç türü, bağlanan düğüm türlerine göre EDA tarafından seçilir.

Bağlaçlar, müdahale gibi fiziksel bir işlemi temsil ettiklerinde aşağıdaki Şekil 3.43(a)’da görüldüğü gibi düz çizgili bir ok olarak, veri işlemeyi temsil ettiği zaman da, Şekil 3.43(b)’de görüldüğü gibi kesikli bir ok olarak görüntülenir.

3.9.1      kullandığı hayvanlar bağlacı

‘kullandığı hayvanlar‘ bağlacı, deney düğümünü ve hayvan özellikleri düğümünü bağlamak için kullanılır. Herhangi bir deneyde kullanılan hayvanların özellikleri şemada belirtilmelidir.

Bir deney düğümünü bir hayvan özellikleri düğümüne bağlamak için, tuval üzerinde henüz hayvan özellikleri düğümü yoksa, bir sonraki düğüm menüsünü açmak için deney düğümüne tıklanır ve ardından bir sonraki düğüm menüsünden Şekil 3.44(a)’da kırmızı daire içindeki  hayvan özellikleri düğümü simgesine tıklanır; hayvan özellikleri düğümü zaten tuvalin üzerindeyse, Şekil 3.44(b)’de kırmızı daire içindeki kırmızı daire içindeki ‘düğüme özgü bağlaç‘ simgesi  sonraki düğüm menüsünden hayvan özellikleri düğümüne sürüklenir.

Bağlantının uygun olduğu onaylandığında hayvan özellikleri düğümünün köşeleri Şekil 3.44(c)’de olduğu gibi yeşil renkte görünür ve farenin düğmesi bırakıldığında, Şekil 3.44(d)’de olduğu gibi deney düğümü, ‘kullandığı hayvanlar‘ bağlacı ile hayvan özellikleri düğümüne bağlanır.

3.9.2      göreceği işlem bağlacı

‘göreceği işlem‘ bağlantısı, grup düğümlerini bir dağıtım düğümüne, bir müdahale düğümüne (örneğin cerrahi müdahale, farmakolojik müdahale, patojen enfeksiyonu veya ötanazi) veya bir ölçüm düğümüne bağlamak için kullanılır.

Bağlantı, hayvan grubunun neye maruz kaldığını göstermek için kullanılır. Bir grup düğümü, bir dağıtım düğümü, bir müdahale düğümü (ör. Cerrahi müdahale, farmakolojik müdahale, patojen enfeksiyonu veya ötanazi) veya bir ölçüm düğümüne bağlandığında, sistem otomatik olarak ‘göreceği işlem‘ bağlacı ile düğümleri birbirine bağlar.

Tuvalde sadece grup düğümü varsa,  sonraki düğüm menüsünü açmak için grup düğümüne tıklanır. Sonraki düğüm menüsünden uygun düğüm simgesi (Şekil 3.45(a)’daki örnekte, kırmızı renkle daire içine alınmış farmakolojik müdahale düğümü simgesi) tıklanarak  grup düğümü otomatik olarak ‘göreceği işlem‘ bağlacı ile uygun düğüme (Şekil 3.45(b)’deki örnekte,  farmakolojik müdahale düğümüne) bağlanır.

Hem grup düğümü hem de bağlanacağı düğümler tuval üzerinde ise, bir sonraki düğüm menüsünü açmak için grup düğümüne tıklanır. Ardından, sonraki düğüm menüsünden (Şekil 3.46(a)’daki örnekte kırmızı daire içindeki) ‘düğüme özgü bağlaç’ simgesi tıklanır ve bağlantının kurulacağı (Şekil 3.46(a)’daki örnekte cerrahi müdahale düğümü) düğüme sürüklenir.

Bağlantının uygun olduğu onaylandığında bağlantı kurulacak düğümün köşeleri Şekil 3.46(b)’de olduğu gibi yeşil renkte görünür ve fare düğmesi bırakıldığında, Şekil 3.46(c)’de olduğu gibi grup düğümü, ‘göreceği işlem‘ bağlacı ile seçilen düğüme bağlanır.

3.9.3      içeriği bağlacı

‘içeriği’ bağlantısı, bir deneydeki deney birimini (örneğin, hayvan, batın veya kafes) tanımlamak için grup düğümüne deney birimi düğümünü bağlamak için kullanılır.

Bir grup düğümü deneysel birim düğümüne bağlandığında, sistem şemaya otomatik olarak ‘içeriği’ bağlantısını ekler. Tuvalde sadece grup düğümü varsa, bir sonraki düğüm menüsünü açmak için grup düğümüne tıklanır. Sonraki düğüm menüsünden Şekil 3.48(a)’da görüldüğü gibi kırmızı renkli daire içine alınmış deney birimi düğümü simgesini seçilir ve simgeye tıklanır, Şekil 3.48(b)’de görüldüğü gibi grup düğümü otomatik olarak ‘içeriği’ bağlacı ile deney birimi düğümüne bağlanır.

Hem grup düğümü hem de bağlanacağı deney birimi düğümü Şekil 3.49(a)’daki gibi tuval üzerinde ise, bir sonraki düğüm menüsünü açmak için grup düğümüne tıklanır. Ardından, sonraki düğüm menüsünden kırmızı daire içinde görülen  ‘düğüme özgü bağlaç’ simgesi seçilir ve  bağlantının kurulacağı düğüme sürüklenir.

Bağlantının uygun olduğu onaylandığında bağlantı kurulacak deney birimi düğümünün köşeleri Şekil 3.49(b)’de olduğu gibi yeşil renkte görünür ve fare düğmesi bırakıldığında, Şekil 3.49(c)’de olduğu gibi grup düğümü, ‘içeriği‘ bağlacı ile deney birimi düğümüne bağlanır.

3.9.4     etiketi bağlacı

‘etiketi’ bağlantısı, değişgen kategorilerini şemanın ana bölümündeki düğümlere etiketlemek için kullanılır, bu da hangi değişken gruplarının her bir değişken kategorisine açıkça atandığını gösterir. Değişgen kategorisi düğümü, Şekil 3.50(a)’daki görüntülerde gösterildiği gibi, üç farklı tip düğümle etiketlenebilir: grup düğümü (örneğin bağımsız değişken bir hayvan özelliği olduğunda), müdahale düğümü (örneğin bağımsız değişken bir ilaç tedavisi olduğunda) ve ölçme düğümü (örneğin, bağımsız değişken bir zamanlama ile ilgili olduğunda).

Alternatif olarak, ‘etiketi’ bağlantısını kullanmak yerine, değişgen kategorisi düğümleri bir grup, müdahale veya ölçme düğümü içine, Şekil 3.50(b)’deki örneklerde görüldüğü biçimde, sürüklenip bırakılabilir.

                                      

Bir grup, müdahale veya ölçme düğümü değişgen kategori düğümüne bağlandığında, sistem otomatik olarak ‘etiketi’ bağlacını şemaya ekler.

3.9.5      kategorisi bağlacı

‘kategorisi’ bağlacı, ilgilenilen bağımsız değişgen düğümünü veya istenmeyen etki değişgeni düğümünü değişgen kategorisi düğümlerine bağlamak için kullanılır. Değişgenler, deneyin amacına bağlı olarak kategorik veya sürekli olabilir. Bir değişgen kategorik ise, değişgen kategori düğümlerinin değişkene bağlanması gerekir.

İlgilenilen bağımsız değişken düğümü veya istenmeyen etki değişkeni düğümü değişken kategorisi düğümü ile bağlandığında, sistem otomatik olarak ‘kategorisi’ bağlacını şemaya ekler.

İlgilenilen bağımsız değişgen düğümü veya istenmeyen etki değişgeni düğümü Şekil 3.52(a)’daki örnekte görüldüğü gibi tuval üzerinde, ama değişgen kategorisi düğümleri henüz tuval üzerinde değilse, bir sonraki düğüm menüsünü açmak için değişgen düğümüne tıklanır. Sonraki düğüm menüsünden kırmızı renkli daire içinde görünen değişgen kategori düğümü simgesi seçilir ve tıklanırsa, Şekil 3.52(b)’de olduğu gibi düğüm otomatik olarak ‘kategorisi’ bağlacı ile bağlanmış olarak tuvale eklenir.

Deneyle ilintili tüm kategoriler Şekil 3.52(c)’deki gibi şemaya ekleninceye kadar değişgen kategorisi düğümlerinin her biri için aynı adımlar yinelenir.

Hem bağımsız değişgen düğümü hem de değişgen kategorisi düğümleri Şekil 3.53(a)’daki örnekte görüldüğü gibi tuval üzerinde ise, bir sonraki düğüm menüsünü açmak için değişgen düğümüne tıklanır. Ardından, sonraki düğüm menüsünden kırmızı daire içinde görünen ‘düğüme özgü bağlantı’ simgesi seçilir ve bağlantının kurulacağı değişgen kategorisi düğümlerinden biri üzerine sürüklenir.

Üzerine sürüklenen değişgen kategorisi düğümü Şekil 3.53(b)’deki gibi yeşil köşeli olarak göründüğünde farenin düğmesi bırakılırsa düğümler otomatik  ‘kategorisi’ bağlacı ile bağlanır.

Aynı adımlar Şekil 3.53(c) ve (d)’deki gibi izlenerek değişgen düğümüne bağlanması gereken tüm değişgen kategorisi düğümleri  Şekil 3.53(e)’deki gibi şemaya eklenir.

3.9.6     ilgilenilen etkeni olduğu bağlacı

‘ilgilenilen etkeni olduğu’ bağlantısı, ilgilenilen bağımsız değişgen düğümünü çözümleme düğümüne bağlamak için kullanılır. En az bir tane ilgilenilen bağımsız değişgen çözümleye ilgilenilen etken olarak dahil edilmelidir.

İlgilenilen bağımsız değişgen düğümü çözümleme düğümüne bağlandığında, sistem otomatik olarak ‘ilgilenilen etkeni olduğu’  bağlacını şemaya ekler.

Şekil 3.55(a)’daki gibi tuval üzerinde yalnızca ilgilenilen bağımsız değişgen düğümü varsa, sonraki düğüm menüsünü açmak için ilgilenilen bağımsız değişgen düğümüne tıklanır. Açılan menüde kırmızı daire içinde görünen çözümleme düğümü simgesi tıklanırsa,  çözümleme düğümü Şekil 3.55(b)’de olduğu gibi otomatik olarak ‘ilgilenilen etkeni olduğu’ bağlacı ile tuvale eklenir.

Hem ilgilenilen bağımsız değişgen düğümü hem de çözümleme düğümü Şekil 3.56(a)’daki gibi tuval üzerinde ise, sonraki düğüm menüsünü açmak için ilgilenilen bağımsız değişgen düğümüne tıklanır. Ardından, sonraki düğüm menüsünden kırmızı daire içinde görünen ‘düğüme özgü bağlantı’ simgesi tıklanır ve bağlantının kurulacağı çözümleme düğümü üzerine sürüklenir.

Üzerine sürüklenen çözümleme düğümü Şekil 3.56(b)’deki gibi yeşil köşeli olarak göründüğünde farenin düğmesi bırakılırsa ilgilenilen bağımsız değişgen düğümü ve çözümleme düğümü Şekil 3.56(c)’deki gibi otomatik olarak ‘ilgilenilen etkeni olduğu’ bağlacı ile bağlanır.

3.9.7      ayrı ayrı dağıtılmış kategorileri bağlacı

‘ayrı ayrı dağıtılmış kategorileri’ bağlacı, değişken kategorilerinin ayrı ayrı işlem gruplarına  dağıtıldığını belirtmek için, kategorik bir ilgilenilen bağımsız değişgen düğümünü dağıtım düğümüne bağlamak için kullanılır.

İlgilenilen bağımsız değişgen düğümü ile dağıtım düğümü bağlandığında, sistem otomatik olarak ‘ayrı ayrı dağıtılmış kategorileri’ bağlacını şemaya ekler.

Şekil 3.57(a)’daki gibi henüz dağıtım düğümü tuval üzerinde yokken, ilgilenilen bağımsız değişgen düğümü üzerine tıklanarak sonraki düğüm menüsü açılır ve şekilde kırmızı daire içinde görünen dağıtım düğümü simgesi tıklanırsa Şekil 3.57(b)’de olduğu gibi bağımsız değişgen düğümüne ‘ayrı ayrı dağıtılmış kategorileri’ bağlacı ile bir dağıtım düğümü eklenir.

Hem ilgilenilen bağımsız değişken düğümü hem de dağıtım düğümü Şekil 3.58(a)’da olduğu gibi tuval üzerinde ise, sonraki düğüm menüsünü açmak için ilgilenilen bağımsız değişken düğümüne tıklanır. Ardından, sonraki düğüm menüsünden şekilde kırmızı daire içinde görünen ‘düğüme özgü bağlantı’ simgesi tıklanır ve simge bağlantının kurulacağı dağıtım düğümü üzerine sürüklenir.

Üzerine sürüklenen dağıtım düğümü Şekil 3.58(b)’deki gibi yeşil köşeli olarak göründüğünde farenin düğmesi bırakılırsa ilgilenilen bağımsız değişken düğümü ve dağıtım düğümü otomatik olarak Şekil 3.58(c)’deki gibi ‘ayrı ayrı dağıtılmış kategorileri’ bağlacı ile bağlanır.

3.9.8      bağlantısız bağlacı

‘bağlantısız‘ bağlacı, istenmeyen etki değişgeni düğümü ve dağıtım düğümünün bağlanmasında olduğu gibi, bağlantı türü için birden fazla seçenek olduğunda düğümleri bağlamak için kullanılır. İstenmeyen etki değişgenleri dağıtım işlemini farklı yollardan etkileyebilir ve deneyin duyarlığını arttırmak için şemada ele alınması gerekir.

Bağlaç, istenmeyen etki değişgeninin ele alınış yöntemi seçilene kadar Şekil 3.59(a)’daki gibi kırmızı renkte görünür. Bağlaç tıklandığında görünecek olan kırmızı renkli anahtar simgesi üzerine gelinirse Şekil 3.59(b)’deki gibi bir menü açılır. Bu menüden istenmeyen etki değişgeni için uygun bağlantı türü seçilir.

3.9.9      bloklama etkeni olduğu bağlacı

Bir istenmeyen etki değişgeninin bir deneyde bloklama değişgeni olduğunu belirtmek için, istenmeyen etki değişgeninin hem dağıtım düğümüne hem de çözümleme düğümüne Şekil 3.60’daki gibi bağlanmasında kullanılır.

Bir dağıtım ya da çözümleme düğümüne bir istenmeyen etki değişgeni önce kırmızı ‘bağlantısız‘ bağlacı ile bağlanır. ‘bağlantısız‘ bağlacı, bu iki düğümün bağlanması için birden fazla uygun bağlaç türü olduğunu belirtir. Kırmızı bağlaç tıklandığında görünecek olan kırmızı renkli anahtar simgesi üzerine gelinirse bir menü açılır. Bu menüden istenmeyen etki değişgeni için uygun bağlantı türü seçilir.

Bir istenmeyen etki değişgen düğümünün bir çözümleme düğümüne önce ‘bağlantısız‘ bağlacı ile ve ardından uygun bir bağlaçla çözümleme düğümüne bağlanma süreci Şekil 3.61’deki ekran alıntılarında olduğu gibidir:

Şekil 3.61(a)’daki gibi tuvalde yalnızca bir istenmeyen etki değişgen düğümü varsa, düğüm tıklanarak sonraki düğüm menüsü açılır. Sonraki düğüm menüsünden şekilde kırmızı daire içinde görünen çözümleme düğümü simgesi seçilir ve üzerine tıklanır.

Çözümleme düğümünün ‘bağlantısız‘ bağlacı ile Şekil 3.61(b)’de olduğu gibi tuvale eklendiği görülür. Bu ‘bağlantısız‘ bağlacı bu iki düğümün bağlantısı için birden fazla uygun bağlaç türü olduğunu belirtir.

Kırmızı ‘bağlantısız‘ bağlacı seçildiğinde beliren anahtar simgesi üzerine gelinirse Şekil 3.61(c)’deki gibi  uygun bağlaç türleri menüsü açılır.

‘bloklama etkeni olduğu‘ seçeneği tıklandığında iki düğüm Şekil 3.61(d)’de görüldüğü biçimde bağlanır.

Hem istenmeyen etki değişgeni düğümü hem de çözümleme düğümü Şekil 3.62’deki gibi tuval üzerinde ise, sonraki düğüm menüsünü açmak için istenmeyen etki değişgeni düğümüne tıklanır. Ardından, sonraki düğüm menüsünden şekilde kırmızı daire içinde görünen ‘düğüme özgü bağlantı’ simgesi seçilir ve bağlantının kurulacağı çözümleme düğümü üzerine sürüklenir. Bağlantıyı tamamlamak için farenin düğmesi bırakıldığında, çözümleme düğümü Şekil 3.61(b)’de olduğu gibi kırmızı ‘bağlantısız‘ bağlacı ile istenmeyen etki değişgeni düğümüne bağlanır. Sonra bağlaç türü Şekil 3.61(c) ve (d)’deki  adımlar izlenerek ‘bloklama etkeni olduğu‘ türüne çevrilir.